Mfano wa gari
isiyosajiliwa.
MAPAMBANO dhidi ya ajali za barabarani
ni suala endelevu. Tanzania kama zilivyo nchi nyingine duniani ni miongoni mwa nchi
zinazokabiliwa na janga hili la ajali za barabarani. Hadi kufikia Umoja wa
Mataifa kuamua kutangaza miaka kumi ya mapambano dhidi ya ajali za barabarani
(UN Decade of Action for Road Safety 2011-2020) hii pia inaonyesha dhahiri
dunia inalitambua janga hili. Kwa sasa kila nchi duniani ina mipango yake ya
kuhakikisha suala hili linapatiwa suluhisho la kudumu.
Tanzania
kwa upande wake inaendeleza mapambano dhidi ya ajali za barabarani na mapambano
haya yanaongozwa na taasisi mbili za serikali ambazo ni Jeshi la Polisi na
Mamlaka ya Usafirishaji wa Nchi Kavu na Majini (SUMATRA).Kuanzia mwaka
2008 mamlaka hizi mbili zimekuwa zikiwakutanisha watendaji wao waliopo katika
mikoa yote hapa nchini kwa lengo la kutathmini hatua zilizofikiwa na kuweka
mikakati ya kukabiliana na ajali za barabarani.
Mnamo Juni 26
na 27 mwaka huu, watendaji wa jeshi la polisi kikosi cha usalama barabarani,
hususani wakuu wa kikosi cha usalama barabarani wa mikoa yote ya Tanzania bara
(RTOs), Maofisa toka makao makuu ya kikosi cha usalama barabarani na maofisa
waandamizi wa SUMATRA Mikoa yote ya Tanzania bara pia baadhi ya wadau muhimu wa
usafirishaji na usalama barabarani wakiwemo Mamlaka ya Mapato nchini (TRA),
Chuo cha Taifa cha Usafirishaji (NIT), Ofisi ya Kamishna wa Bima nchini (TIRA)
na waandishi wa habari.
Kama
nilivyotangulia kueleza hapo awali, lengo la mkutano huo ni kufanya tathmini ya
utendaji kazi wa wadau wa usafirishaji na usalama barabarani hususani katika
kupunguza ajali za barabarani kwa kadri itakavyowezekana.Katika kufungua mkutano huo, Mgeni
rasmi (Kwa niaba ya Waziri wa Uchukuzi) alipongeza desturi hiyo nzuri ya wadau
wa usafirishaji na usalama barabarani kukutana na kujadili mambo muhimu. Zaidi
ya hayo alipongeza jitihada zote zinazofanywa na taasisi hizo katika kupunguza
ajali nchini.
Itakumbukwa kuwa katika Mkutano kama huo kilichofanyika mwaka jana (2012) washiriki
waliazimia kupunguza ajali kwa asilimia tano (5). SUMATRA
na Polisi Kikosi cha Usalama Barabarani kwa kushirikiana na wadau mbalimbali
tumefanikiwa kupunguza ajali kwa asilimia tatu (3). Pamoja na kwamba
hatukufanikiwa kufikia malengo ya maazimio, jitihada hizo zinaridhisha japo
ukweli ni kwamba nguvu ya ziada bado inahitajika kuhakikisha kuwa lengo la kuwa
na Tanzania
bila ajali linafikiwa.
Kwa namna ya pekee leo tutalenga zaidi
katika mada iliyotolewa na Kaimu Meneja wa Kitengo cha Usajili wa Magari na
Leseni za Udereva Ndugu Julius Mchihiyo kutoka Mamlaka ya Mapato Tanzania
(TRA), ambayo inahusu usajili wa vyombo vya moto Tanzania bara. Lengo la kujadili
mada hii ni kuleta uelewa wa pamoja juu ya madhumuni ya usajili wa vyombo vya
moto, sheria zinazosimamia usajili wa vyombo vya moto, utaratibu wa usajili wa
vyombo vya moto, ushirikiano na wadau katika kusimamia vyombo vya moto,
madhumuni ya ukaguzi wa vyombo vya moto na mwisho tutajadili changamoto
mbalimbali zinazokabili usimamizi mzima wa vyombo vya moto katika kuboresha
usafirishaji na usalama barabarani nchini.
JE UNAFAHAMU MADHUMUNI YA USAJILI WA
VYOMBO VYA MOTO?
Kwa watu wengi, uelewa wao juu ya
madhumuni ya usajili wa vyombo vya moto unaishia kwenye kukusanya mapato,
ukweli ni kwamba, pamoja na hilo kuwa ni moja kati ya madhumuni ya usajili wa
vyombo vya moto, bado kuna madhumuni mengine mengi ya usajili wa vyombo vya
moto kama vile; kuonesha uhalali wa umiliki wa chombo husika, ndio maana kadi
ya umiliki wa chombo husika hutolewa baada ya usajili.
Lakini pia usajili wa vyombo vya moto
una dhumuni la kuonesha matumizi ya chombo kilichosajiliwa kwa maana kwamba kama chombo kimesajiliwa kwa matumizi binafsi ama kwa
matumizi ya biashara. Zaidi ya hayo usajili wa vyombo vya moto unadhumuni la
kuonesha aina ya chombo, kama ni gari na ni
gari la aina gani, ama ni pikipiki, trela, trekta mtambo, nakadhalika.
Dhumuni jingine la usajili wa vyombo
vya moto ni kurahisisha uchunguzi wa uhalifu endapo utafanywa kuhusisha chombo cha
moto. Lakini pia usajili wa vyombo vya moto hurahisisha utoaji wa taarifa
mbalimbali zinazohusu vyombo vya moto kwa taasisi nyingine.
(Information/Statistical data), mfano ajali za kugonga na kukimbia (Hit &
Run accidents).
Ndio maana Kifungu cha 8 (i) cha Sheria
ya Usalama barabarani namba 30/1973 (CAP 168 RE.2002) inaeleza kuwa hairuhusiwi
kwa mtu yeyote kuendesha chombo cha moto ambacho hakijasajiliwa. Kipengele (2)
cha sura hiyo hiyo kinaeleza adhabu kwa mtu atakayekamatwa akitumia chombo cha
moto ambacho hakijasajiliwa kuwa ni pamoja na faini isiyozidi elfu hamsini za
kitanzania au kifungo kisichozidi miaka mitano.
Angalizo hapa ni kwamba, kumekuwa na
taarifa za mitaani kuwa unaruhusiwa kutumia chombo cha moto kisichosajiliwa
mpaka saa 12 jioni na siku za mwisho wa wiki na sikukuu. Taarifa hizo sio
sahihi, sheria inasema kwamba hairuhusiwi kwa mtu yeyote kutumia chombo cha
moto ambacho hakijasajiliwa.
SHERIA ZINAZOSIMAMIA USAJILI WA VYOMBO
VYA MOTO
Hapa juu nimetaja sheria ya usalama
barabarani, Sheria ya Usalama Barabarani namba 30/1973 (CAP 168 RE.2002).
Lakini si sheria hiyo pekee inayosimamia usajili wa vyombo vya moto. Kuna
sheria nyingine kama vile, Sheria ya Usajili
na Ubadilishaji wa Umiliki wa gari ya mwaka 1972. (Motor Vehicles Tax on Registration
and Transfer Act of 1972). Hivyo kununua chombo cha moto chenye usajili wa mtu
mwingine na kukitumia bila kubadilisha umiliki ni kosa kisheria. Hata hivyo
kosa hili linaonekana ni la kawaida sana kwa jamii hasa kutokana na ugumu wa
maisha na watu wengi kushindwa kununua magari mapya na hivyo kulazimisha
kununua magari mikononi mwa watu wengine yakiwa tayari yalisajiliwa kwa
matumizi yao. Sheria inamtaka kila mmoja kubadili umiliki mara baada ya
kununua.
Pia kuna kanuni mbalimbali za usalama
barabarani zilizoundwa chini ya sheria ya usalama barabarani ya mwaka 1973 kama ilivyorekebishwa mwaka 2002. Moja wapo ikiwa ni Road Traffic
Motor Vehicle Registration 2001). Sheria zote hizi zina lenga kuhakikisha kuwa
kila mmoja anafuata taratibu sahihi za matumizi ya vyombo vya moto.
AINA ZA USAJILI WA VYOMBO VYA MOTO
Baada ya kuangalia sheria mbalimbali
zinazosimamia usajili wa vyombo vya moto, sasa tunaangalia aina mbalimbali za
usajili wa vyombo vya moto ambazo ni pamoja na;
• Usajili wa
mara ya kwanza chombo kinapoingia nchini (Initial Registration). Huu ni usajili
ambao wengi tunaujua na tumeuzoea.
• Usajili wa
kubadilisha umiliki wa chombo ambacho tayari kilisajiliwa, mfano unaponunua
chombo cha moto kwa mtu ambaye tayari alisajili. (Transfer of Owneship).
• Usajili wa
kubadilisha baadhi ya taarifa za chombo (Alteration Registration). Mfano
unapobadilisha rangi ya chombo husika au matumizi kutoka binafsi mpaka biashara
na mabadiliko mengine.
• Usajili wa
kufuta chombo kwenye mfumo wa usajili kwa sababu mbalimbali kwa ridhaa ya
mmiliki (De-registration)
• Usajili wa
chombo kinachosafirishwa kwenda nje ya nchi na mwisho ni
• Kufuta chombo
kwenye mfumo wa usajili baada ya kuonekana kuwa hakikidhi sheria za usalama
barabarani au kimesajiliwa bila kufuata taratibu zinazotakiwa
UTARATIBU WA USAJILI
• Kwa vyombo
vya moto vinavyoingizwa hapa nchini kwa mara ya kwanza huwa vinatozwa ushuru wa
forodha pamoja na kodi ya usajili pale vinapoingia bandarini au mipakani. Hata
hivyo kwa vyombo vya moto vyenye umri wa zaidi ya miaka kumi (10) ushuru wa
forodha wa ziada wa asilimia 20 hutozwa. Kwa vyombo vya moto vinavyotumika kwa
usafirishaji wa umma, viwango vyao vya umri ni tofauti, hivyo kabla ya kuagiza
chombo cha moto kwa ajili ya huduma ya usafirishaji wamiliki wanashauriwa
kuwasiliana na Sumatraili kupata umri sahihi wa chombo kutoa huduma ya
usafirishaji kwa umma, ili kuepusha usumbufu katika usajili wa chombo hicho.
• Utaratibu wa
kubadilisha umiliki, mwenye chombo cha moto anatakiwa kwenda ofisi yoyote ya
usajili akiwa na kadi halisi, mkataba wa mauziano pamoja na kodi zinazotakiwa.
• Utaratibu wa
kubadilisha taarifa kwenye mtandao, mwenye chombo cha moto anatakiwa
kuwasilisha ripoti ya polisi kuruhusu mabadiliko yafanyike, kadi halisi pamoja
na ada husika.
• Kuomba nakala
ya kadi iliyopotea au kuharibika (Duplicate) mwenye chombo cha moto anawajibika
kuwasilisha kibali cha kutoa kadi kutoka polisi pamoja na ada husika
• Kuendeleza
leseni iliyokwisha muda wake (Motor Vehicle Licence) mwenye chombo cha moto
anatakiwa kuwasilisha nakala ya leseni iliyokwisha muda wake pamoja na ada
husika.
TAARIFA MUHIMU ZA USAJILI
Wamiliki na madereva wengi wamekuwa
wakipuuza kubeba kadi zao za usajili wa vyombo vya moto husika. Kila dereva
anapaswa kubeba kadi yake aidha halisi au iliyothibitishwa na kutokubeba kadi
kwenye chombo husika wakati kikitumika ni kosa kisheria. Taarifa muhimu ambazo
zinapaswa kuonekana kwenye kadi ya usajili ambazo askari hukagua ni pamoja na;
• Jina kamili
la mmiliki, anuani, mahali anapoishi, namba ya simu na barua pepe
• Aina ya
chombo (Make)
• Model ya
chombo
• Aina ya body
• Rangi ya
chombo
• Muundo
(Class) ya chombo (light, heavy)
• Mwaka wa
utengenezaji (Year of Make)
• Namba ya
Chasis
• Ujazo wa
injini (Engine Capacity)
• Aina ya
mafuta/nishati (Fuel used)
• Idadi ya
Axles
• Urefu wa
Axeles
• Idadi ya
abiria
• Ujazo wa
chombo kikiwa kitupu (Tare weight)
• Ujazo wa
chombo kikiwa na mzigo (Gross weight)
• Nchi
ilipotoka (Imported from)
• Matumizi
(Private, Commercial)
Taarifa hizi
zitakazoonekana kwenye kadi ya usajili zinapaswa kulingana na taarifa halisi za
chombo husika, mabadiliko yoyote ya moja kati ya taarifa hizi bila utaratibu
unaokubalika ni kosa kisheria
KUSHIRIKIANA NA WADAU
Kama
ambavyo tumekuwa tukisisitiza kuwa suala la usalama barabarani linahitaji
jitihada za kila mmoja wetu. Kwa hiyo ili kulinda usalama wa raia, vyombo vya
moto, barabara, mazingira na mapato ya serikali, taasisi zote zilizopewa
dhamana, wadau na wananchi wote kwa ujumla tunatakiwa kufanya kazi kwa
kushirikiana. Kwa mfano ili kutekeleza majukumu yake, askari anahitaji taarifa
ambazo ni sahihi. Hivyo lengo la kushirikana ni kubadilishana taarifa za vyombo
hivyo na kuhakikisha kuwa wamiliki wa vyombo vya moto wanatekeleza taratibu na
kanuni zilizowekwa kwa mujibu wa sheria. Hii itafanikiwa kwa kufanya ukaguzi wa
mara kwa mara wa vyombo vya moto.
MADHUMUNI YA UKAGUZI WA VYOMBO VYA MOTO
Madhumuni ya ukaguzi wa vyombo vya moto
ni pamoja na;
• Kuviondoa
barabarani vyombo vya moto ambavyo havikidhi viwango.
• Kuzuia
uhalifu wa wizi wa vyombo vya moto.
• Kuzuia
wamiliki wa vyombo vya moto kufanya marekebisho (Modifications) kiholela.
• Kuthibitisha
kama chombo husika kimelipa kodi stahiki.
• Kuzuia ajali
pamoja na msongamano barabarani kwa maana kwamba chombo cha moto kinapokuwa
kibovu kinaweza kusababisha ajali au msongamano
• Kupunguza
uchafuzi wa mazingira hasa kwa vyombo vya moto vinavyotoa moshi mwingi
barabarani
• Kurahisisha
uchunguzi wa chombo kilichopata ajali kwa ajili ya madai ya Bima. (Confirmation
for accident compensation liability insurance).
CHANGAMOTO
Suala zima la usimamizi na ukaguzi wa
vyombo vya moto, lina changamoto nyingi sana,
baadhi ya changamoto ni kama zifuatazo:-
• Kuanzisha kwa
mfumo wa kisasa wa ukaguzi wa magari ili kuondokana na huu uliozoeleka ambao
una mapungufu mengi na hivyo kupunguza tija. Vyombo vingi vya kisasa vinaingia
kila siku lakini ujuzi wa wakaguzi wetu umebaki palepale.
• Kuanzisha
mawasiliano mazuri kati ya taasisi zote zinazosimamia masuala ya usafirishaji
na usalama barabarani hapa nchini pamoja na wananchi wote kwa ujumla.
Mawasiliano yaliyopo sasa sio ya kutosha.
• Kuongezeka
kwa magari yanayoingizwa hapa nchini bila kuwepo ongezeko la miundo mbinu bora.
Hali hii inahitaji kuwepo kwa mikakati maadhubuti ya kuboresha miundombinu na
mipango miji.
• Utoaji wa
elimu kwa umma kuhusu sheria na kanuni zinazohusu usafirishaji na usalama
barabarani. Jitihada bado zinahitajika. Na changamoto ya mwisho ni kukosekana
kwa mikutano ya mara kwa mara baina ya wadau na ikiwezekana kushirikisha jamii
kwenye makongamano katika kukusanya maoni na mapendekezo yao juu ya uboreshaji
wa usafirishaji na usalama barabarani
No comments:
Post a Comment