Na Reuben
Kagaruki
SEHEMU ya kwanza ya makala hii ya
Okosomboka, ilieleza kwa kina maana halisi ya mtu anayesombokwa na jinsi
usombokaji unavyofanyika kwa wakazi waishio Wilaya ya Ukerewe, mkoani Mwanza
hasa kwa Wakala na Wajita.
Makabila
hayo yamekwenda mbali zaidi katika kutekeleza mila na watu maalumu
wanaokodishwa kwa ajili ya kusomboka (kubaka).Pia
makala hiyo ilielezea mazingira yanapofanyikia kitendo cha kusomboka na sifa za
wasombokaji.
OKUSOMBOKA
KWA SASA
Hivi
sasa, kuna mabadiliko makubwa ya utekelezaji wa mila hiyo tofauti na miaka
iliyopita. Hali hiyo inatokana na elimu inayotolewa kwa jamii ili kuutokomeza
utamaduni huo.Elimu
hiyo imeanza kutolewa baada ya kubainika mila ya kutakasa wajane yaani
(Okusomboka) ni ubakaji na udhalilishaji mkubwa dhidi ya wanawake. Sababu
nyingine iliyosababisha wahusika wabadili mbinu ya utakasaji ni kuadimika kwa
watakasaji.
Watakasaji
wa kukodiwa ambao ndio waliopo sasa, wanafanya vitendo hivyo kwa usiri mkubwa
na kutoza gharama kubwa hali ambayo imesababisha jamii ya wana Ukerewe hasa
Wakala na Wajita, kubuni mbinu nyingine ya utakasaji wajane.Mmoja
wa wazee anayefahamu kwa undani mila hiyo Bw.Vedastus Kamalamo (75), mkazi wa
Kata ya Nkilizi, anasema alizaliwa mwaka 1938 na kuikuta mila hiyo ya kutakasa
wajane kwa kutumia watu maalumu ambao walikodiwa na kulipwa fedha kwa ajili ya
kutakasa.
A
n a s e m a k a d r i s i k u zinavyokwenda, watakasaji wa kukodiwa wanazidi
kupungua hivyo waumini wa mila hiyo nao wamebadili mbinu ili kupata watakasaji
kwa urahisi."Baada
ya kuongezeka watetezi wa haki za binadamu ambao wamekuwa wakitoa elimu ya
kupiga vita mila hii na watakasaji wa kukodiwa kupungua, kuna utakasaji mpya
umeanza," anasema.
Anaongeza
kuwa, wajane ambao hawapati watakasaji wa kukodi inabidi siku nne baada ya
matanga aende mwenyewe maeneo ya starehe kama
vile kwenye baa, magulio na kwenye madanguro kuvizia wanaume wa kumtaka
kimapenzi aweze kufanya nao tendo la ndoa ili kutimiza sharti la kutakaswa.Kamalamo
anasema, lazima afanye hivyo akiwa na wanawake wenzake kama wawili wa
kumsindikiza ili washuhudie kama kweli amepata
mwanaume wa kumtakasa.
"Ma
s h u h u d a h a o n d i y o wanaotakiwa kuthibitisha kufanyika utakasaji kwa
mjane waliyemsindikiza," anasema na kuongeza kuwa, wengine wanaenda mbali
zaidi na kufunga safari hadi jijini Mwanza au visiwani walipo wavuvi kwa lengo hilo wakiwa na
wasindikizaji."Akitokea
mwanaume akamtaka kimapenzi, mtakaswaji na wasindikizaji wake wanakuwa tayari
kumnunulia hata pombe iwe rahisi kufanikisha lengo la kutakaswa.
"Mwa
n a ume a n a p o t a k a waende kufanya tendo la ndoa, wale wenzake
(wasindikizaji) wanajifanya wana haraka ya kuondoka, hivyo wanamuhimiza awahi
kurudi (kumaliza tendo mapema).An
a s ema wa s i n d i k i z a j i wanafanya hivyo kumharakisha mjane ili
mwanaume asiweze kurudia tendo hilo zaidi ya mara moja kwani sharti la kutakasa
linahitaji mshindo mmoja tu.
"Akimaliza
mshindo mmoja, mwanamke huondoka akiwa ameshatengeneza mazingira ya kutokaa na
mwanaume huyo muda mrefu ili kuepuka kufanya tendo hilo zaidi ya mara moja na kuharibu maana ya
kutakasa," anasema.
Kamalamo
anapoulizwa kama tendo la ndoa linapofanyika bila mtakasaji kujua kama
anatakasa linakubaliwa kwenye mila yao
alisema kuwa; "Hiyo inakubalika kwani tendo la ndoa linafanyika ili
kuhitimisha uhusiano ulioanzishwa kati ya marehemu na mjane," anasema.
Anapoulizwa
kama tendo la kutakasa mjane halikushuhudiwa na mashuhuda linakubalika
alifafanua kuwa, kutakasa lazima kuwe na mashuhuda wa kujiridhisha kuwa kweli
tendo hilo limefanyika na kama
lifanyika tofauti utakasaji huo haukubaliki.
Anaongeza kuwa, tendo
la kutakasa linafanyika ndani ya kipindi cha matanga, hivyo mjane na
wasindikizaji wanaondoka kwenda kutafuta mtakasaji na wakishampata wanarejea
kwenye msiba na kutoa taarifa kwamba tayari ametakaswa.
BAADA
YA KURUDI KUTAKASWA
Mtakaswaji baada ya
kurudi nyumbani akiwa ametakaswa, watu wote waliokuwa kwenye matanga pamoja na
yeye mwenyewe, wananyolewa vywele na nyasi walikuwa wakilalia wafiwa wakati wa
matanga, zinakusanywa na kuchomwa moto ambapo hiyo ni ishara ya kumaliza msiba.
Kwa upande wake, Bw.
Fabian Bihemo (66), mkazi wa Kitongoji cha Magereza, Kata ya Nkilizi, anasema
baada ya kukamilisha taratibu za kumaliza msiba, wote hutawanyika na kurudi
kwao.
Kwa mujibu wa Bihemo,
baada ya kurudi nyumbani sharti moja wapo kwa waliokuwa msibani ambao wameoa na
kuolewa, wanatakiwa kufanya tendo la ndoa na wenzi wao.
Kwa wale ambao wenzi
wao watakuwa wamesafiri, kuna taratibu za mila ambazo wanatakiwa kuzifanya. Taratibu
hizo ni muhusika kwenda kujisaidia haja ndogo kwenye kichuguu kisichokuwa na
shimo au kwenye mti aina ya Mzungute au njia panda.
Muhusika anapokuwa
anajisaidia haja ndogo, anapaswa kutaja jina la mwenzi wake ambapo kwa mujibu
wa Bihemo, inapotokea mwanaume mmoja ana wanawake zaidi ya mmoja, anatakiwa
afanye tendo la ndoa na mke mkubwa baada ya kurudi kutoka msibani.
Anasema kila mmoja
inatakiwa ahakikishe anatimiza mila hiyo ili kuepuka kukiuka masharti.
Mila hiyo pia
inathibitishwa na Mchungaji wa Kanisa la Africa Inland Church of Tanzania
(AICT), wilayani Ukerewe, Paul Kashezo, ambaye anasema; "Baada ya
mtakaswaji kurudi nyumbani na matanga kumalizika, wote wanaohusika na msiba
ambao wameoa na kuolewa, lazima waende kulala na waume zao".
UTAKASAJI
KWA WANAUME
Akielezea jinsi
wanaume wanavyotakaswa, Juma Mtalo (83), mkazi wa Nkiliza, Kitongoji cha
Mmakeke, anasema yeye ni miongoni mwa wanaume waliotakaswa baada ya kufiwa na
mke wake mwaka 1990.
Anasema utaratibu wa
kutakasa wanaume, mwanaume akifiwa na mke wake yanafanyika matanga na siku ya
nne, wanafika waganga kwa wafiwa.
Waganga wakifika
hutafuta mjane ambaye huenda kuchuma mboga za majani za aina nane, kununua
samaki mmoja aina ya sato na kutengenezwa chakula.Unapofika usiku,
mfiwa (mwanaume) anakula chakula na watoto ambao hawajaolewa. Pia
kinatengenezwa kitanda kwa kutumia miti minne ambayo inachimbiwa chumbani na
kuondoa kitanda ambacho mfiwa alikuwa akilala na marehemu mke wake.
Baada ya kumaliza
kula, mtakaswaji analala chini na hapo anayeruhusiwa kumsemesha ni mjane ambapo
inapofika saa nne usiku, mtakaswaji anaamshwa na kulazwa katika kitanda
kilichotengenezwa akitakiwa kulala ubavu na akitaka kugeuka, hapaswi kuangalia
juu.Anaongeza kuwa,
ikifika saa tisa usiku, mtakaswaji huamshwa na kupewa dawa iliyohifadhiwa
kwenye ghala maalumu ambayo mtakaswaji huitumia kujikuna.
Anasema wakati huo,
kibuyu cha kutunzia maziwa kinawekwa tumbaku hivyo mtakaswaji anakuwa ananusa
harufu.
"Asubuhi
anaamshwa kisha huchukua jani la mgomba lililowekwa sahani wakati wa kula
chakula, kibuyu chake na kusimama mlangoni ...anafunikwa ngozi ya mbuzi
iliyokaushwa kichwani, anaweka kibuyu chake kichwani na kukipiga na fimbo mara
tatu," anasema.
Kwa mujibu wa Mtala,
baada ya hapo anapelekwa mtoni asubuhi na mapema kabla ndege au watu hawajaamka
na baada ya hapo, anaoga akiwa amefuatana na mganga wake.
Wakati huo wanakuwa
na kitanda chao maalumu ambacho kilitengenezwa kwa ajili ya kumtakasa muhusika,
kurudi nyumbani, kukoka moto, kunyolewa nywele utosini, kisogoni na kuanza
kusalimia waliobaki nyumbani.Baada ya hapo ndugu
wengine wanaondoka kurejea majumbani ambapo kazi inayobaki kwa mwanaume ni
kwenda kumtafuta mwanamke wa kufanya naye tendo la ndoa ili atakaswe.
"Kama
mtakwaswaji umri wake ni mkubwa kiasi kwamba hana nguvu za kuweza kufanya tendo
la ndoa, basi huenda kwenye mti aina ya Omuzunguti na akifika anaanza kuita
jina la marehemu mke wake akisema; "Iza tukobe, iza tukobe", neno
lenye maana kuwa, "Njoo tuungane, njoo tuungane".Anasema baada ya hapo
anatakiwa kujisaidia haja ndogo na kurudi nyumbani ambapo kesho yake asubuhi
anapelekwa na ndugu zake kwenye kichuguu kisichokuwa na tundu lolote na
kujisaidia haja ndogo bila kumaliza mkojo wote na unaobaki anatakiwa kuumwaga
pembeni.
Akimaliza mila hiyo,
anarudi nyumbani na kama mtakaswaji atakuwa mzee, hatakiwi kuoa tena,
ananyolewa nywele zote na mtu aliyefiwa na mwenzi wake.Kama mtakaswaji
anategemea kuoa tena, ananyolewa nywele utosini na kisogoni. Kama ni mzee
atapewa mkuki wenye dawa ambao atakuwa akilala nao kitandani au nje. Mkuki
ambao unatakiwa ni uliowahi kutumika kuua mtu, fimbo au silaha yoyote.
Asubuhi anapaswa
kunawa na dawa, kuimwaga kwenye nguo na baada ya kumaliza mila hiyo, utakasaji
unakuwa umekamilika.Makala hii
imeandikwa kwa ufadhili wa Mfuko wa Vyombo vya Habari nchini (TMF).
Itaendelea kesho
No comments:
Post a Comment